Βιβλιοπαρουσίαση: «ΕΠΙΧΕΙΡHΣΗ ΠΑΝΘΗΡΑΣ. Οι Γερμανοί εισβάλλουν και πυρπολούν την Πίνδο»

-Συγγραφέας: Δημήτρης Ι. Κωνσταντινίδης - Τρίκαλα 2009, Σελίδες. 254

- Γράφει ο Πέτρος Κων. Ζησόπουλος

Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες της πολιτιστικής πορείας ενός λαού, είναι χωρίς αμφιβολία και η ιστορική μνήμη. Η συνείδηση της ιστορικότητας αποτελεί βασικό εθνικό κεφάλαιο, αφού η συμβολή της στην πραγματική πρόοδο και πνευματική ανάπτυξη του τόπου είναι καίριας σημασίας.


Ειδικά για μας τους Έλληνες, έναν από τους ιστορικότερους λαούς, γι’ αυτό και από τους πιο πολύπαθους, οι μνήμες των καιρών δεν πρέπει να μας εγκαταλείπουν ποτέ. Στην προοπτική αυτή, κάθε σοβαρό και τεκμηριωμένο ιστορικό μελέτημα δεν είναι απλώς ευπρόσδεκτο, αλλά κυριολεκτικά αναγκαίο.





Και τέτοιο ακριβώς αποτελεί το βιβλίο «ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΠΑΝΘΗΡΑΣ. Οι Γερμανοί εισβάλλουν και πυρπολούν την Πίνδο» του Δημήτρη Ι. Κωνσταντινίδη, που κυκλοφόρησε στις αρχές του έτους. Πρόκειται για μια άρτια από κάθε άποψη μελέτη, που ιστορεί την καταστροφή των χωριών της Πίνδου από τον γερμανικό στρατό τον Οκτώβριο του 1943 και αποτελεί ουσιαστική συμβολή στην καταγραφή της τοπικής μας ιστορίας, αν λάβουμε μάλιστα υπόψη ότι τα συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα παραμένουν σχεδόν άγνωστα στο ευρύ κοινό.




Η πρωτοτυπία του βιβλίου έγκειται στο ότι ο συγγραφέας αναδεικνύει και περιγράφει την όλη ιστορική στιγμή με βάση απολύτως έγκυρες πρωτογενείς πηγές, που στην προκειμένη περίπτωση αποτελούν κυρίως τα γερμανικά στρατιωτικά αρχεία, οι προσωπικές μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν τα τραγικά γεγονότα της εποχής και τα απομνημονεύματα των πρωταγωνιστών της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου.


Οι πηγές αυτές αξιοποιούνται κατά τον καλύτερο τρόπο από τον ίδιο, φανερώνοντας έτσι την ερευνητική ροπή και την ικανότητά του να αξιολογεί και να αναπλάθει τις πρωτογενείς πληροφορίες, χωρίς όμως να αφίσταται της ιστορικής αλήθειας. Ένα άλλο χαρακτηριστικό της μελέτης αυτής είναι η αντικειμενικότητά της και η αποφυγή ωραιοποιήσεων και μεροληψιών, αλλά και η προσέγγιση του θέματος με ερευνητική διάθεση και εμμονή στις λεπτομέρειες, οι οποίες συνθέτουν τις επιμέρους πλευρές των γεγονότων. Όλα αυτά βεβαίως σημαίνουν καλή γνώση του αντικειμένου που πραγματεύεται ο συγγραφέας, αλλά και του γενικότερου ιστορικού πλαισίου.




Από την άποψη της δομής της ύλης, το βιβλίο είναι χωρισμένο σε εννέα κεφάλαια, που ακολουθούν τη συμβατική χρονική σειρά. Στο πρώτο κεφάλαιο, παρουσιάζεται με συντομία το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής, στην περιοχή της Νότιας Πίνδου.


Στο δεύτερο, τρίτο και τέταρτο κεφάλαιο, καταγράφονται με μεστό και τεκμηριωμένο λόγο τα ιστορικά γεγονότα της δημιουργίας των δύο κύριων αντιστασιακών οργανώσεων (ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ), της περιόδου της Ιταλικής κατοχής (1941–1943) και του αντάρτικου στην Θεσσαλία και την Ήπειρο. Οι πληροφορίες που παρατίθενται στα κεφάλαια αυτά είναι πολύτιμες, τόσο ως αυτοτελής καταγραφή ιστορικών γεγονότων, όσο και ως διευρυμένο οπτικό πεδίο για την πληρέστερη κατανόηση του κυρίου θέματος της μελέτης. Χαρακτηριστικά, μεταξύ πολλών άλλων, εξετάζονται ο ρόλος του αγγλικού παράγοντα, η συγκρότηση και δράση των αντιστασιακών οργανώσεων, το «κουτσοβλαχικό» λεγόμενο ζήτημα, οι πρώτες αντιστασιακές ενέργειες στην περιοχή, με κυριότερες τις μάχες της Μερίτσας και της Πόρτας, η μετατροπή του αντάρτικου σε τακτικό στρατό, η εκτέλεση 78 Γερμανών στρατιωτών από τον ΕΛΑΣ στο ιστορικό μοναστήρι της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού Κρανιάς και η παράδοση του Ιταλικού στρατού.




Το πέμπτο κεφάλαιο είναι πραγματικά συγκλονιστικό. Εκτός από την εκτενή παρουσίαση και ανάλυση του σχεδίου «ΠΑΝΘΗΡΑΣ», που είχε ως αντικειμενικό σκοπό την εξουδετέρωση του αντάρτικου στην Πίνδο, ώστε να καταστεί απρόσκοπτη η τροφοδοσία του γερμανικού στρατού στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, γίνεται αναφορά στις θηριωδίες του κατοχικού στρατού στην ελληνική ύπαιθρο. Η απάνθρωπη τακτική των χωρίς διάκριση αντιποίνων επί του άμαχου πληθυσμού, υπήρξε η αιτία να γραφούν μερικές από τις πιο μελανές σελίδες της κατοχικής συμφοράς. (Σφαγή Μουσιοτίτσας, Κομμένου Άρτας, Λιγγιάδων Ιωαννίνων κλπ). Παρουσιάζονται επίσης στο κεφάλαιο αυτό, οι αξιωματικοί που ηγήθηκαν του γερμανικού στρατού, στη διάπραξη των ωμοτήτων. Δυστυχώς, ο πόλεμος είναι η κυριότερη αφορμή απελευθέρωσης του «κτήνους» που φωλιάζει μέσα στον άνθρωπο, ειδικά όταν αυτός έχει γαλουχηθεί με θεωρίες περί «ανωτέρας φυλής» και «εθνικής καθαρότητας».




Το επόμενο, έκτο κεφάλαιο, είναι τραυματικού περιεχομένου, γιατί σ’ αυτό καταγράφεται το γεγονός ότι εν μέσω τόσων δεινών που αντιμετώπιζε ο Ελληνικός λαός, οι κυριότερες αντιστασιακές οργανώσεις άρχισαν να αλληλοϋποβλέπονται και να αντιμάχονται. Τον τραγικό Οκτώβρη του 1943, έπεσαν οι πρώτου σπόροι του διχασμού, που οδήγησαν στον επάρατο εμφύλιο σπαραγμό, ο οποίος κράτησε ως το 1949 και επισώρευσε στη «δόλια πατρίδα» πολύ περισσότερα δεινά από όσα η τριπλή ξένη κατοχή. Σημαντικό για την αξιοπιστία του βιβλίου είναι το ότι ο συγγραφέας κρατά ίσες αποστάσεις από τις αντιμαχόμενες πλευρές, κάτι που επεξηγεί επαρκώς στη σελ. 12 της Εισαγωγής.




Το έβδομο κεφάλαιο, είναι αυτό «το οποίο αποτελεί τον σκελετό, στον οποίο αρθρώθηκαν οι υπόλοιπες ενότητες του βιβλίου». Αναφέρεται στο κυρίως θέμα, και καταγράφει λεπτομερώς όλες τις φάσεις της Επιχείρησης «Πάνθηρας». Οι Γερμανοί, μη ανεχόμενοι την απώλεια ελέγχου σε μεγάλο τμήμα της Κεντρικής Ελλάδος και διαβλέποντας δυσμενείς γι’ αυτούς μελλοντικές εξελίξεις, αποφάσισαν να δράσουν με τον τρόπο που η φοβερή πολεμική τους μηχανή είχε δράσει σε όλα τα μέτωπα του πολέμου μέχρι τότε: Με απαράμιλλη αποφασιστικότητα, ταχύτητα και μαχητικό πνεύμα.


Έτσι, σχημάτισαν τρεις ομάδες μάχης, με σημεία εκκίνησης την Κόνιτσα, τα Ιωάννινα και την Καλαμπάκα. Η σύγκλισή τους στον κύριο ορεινό όγκο, βάση και ορμητήριο των ανταρτικών δυνάμεων, θα τις περιέσφιγγε σαν σιδερένια μέγγενη και θα εξουδετέρωνε όλη την αντιστασιακή δυναμική. Η επιχείρηση άρχισε στις 18 Οκτωβρίου 1943 και ολοκληρώθηκε στις 5 Νοεμβρίου, χρονικό διάστημα εξαιρετικά μικρό, αν αναλογισθεί κανείς το δυσπρόσιτο του εδάφους και την πλήρη ανυπαρξία οδικών αρτηριών. Δείγμα ασφαλώς της ικανότητας του Γερμανικού στρατού. Με συνέπεια και άριστη επεξεργασία του αυθεντικού ιστορικού υλικού, με καλοδουλεμένο ύφος και δυνατή αφήγηση, ο συγγραφέας καταφέρνει να δημιουργήσει μια απολύτως επιτυχή καταγραφή του χρονικού της καταστροφής των χωριών της Πίνδου και της αποδιάρθρωσης των αντιστασιακών οργανώσεων, από την Γερμανική επιδρομή.


Το όγδοο κεφάλαιο, είναι επίσης σημαντικό, επειδή συνοψίζει τα αποτελέσματα της γερμανικής εισβολής στην Πίνδο, καταγράφει τις ανθρώπινες απώλειες, παραθέτει κατατοπιστικούς πίνακες με τον αριθμό των θυμάτων και των κατεστραμμένων υποδομών, καθώς και τις απώλειες και τα σφάλματα του γερμανικού στρατού.


Η παράγραφος για το μέλλον του αντάρτικου (σελ. 188–190), αποτελεί υπόδειγμα νηφάλιας προσέγγισης ενός καυτού θέματος, απαλλαγμένης από κομματικές αγκυλώσεις και ιδεοληψίες, που υπηρετεί μόνο την ιστορική αλήθεια. Όπως πολύ σημαντική είναι και η παράγραφος στο ίδιο κεφάλαιο, για την τύχη των πρωταγωνιστών της Επιχείρησης «Πάνθηρας», ιδίως της γερμανικής πλευράς. Δυστυχώς, οι επιζήσαντες, αμετανόητοι διοργανώνουν στην πατρίδα τους τελετές μνήμης των «ανδραγαθημάτων» τους, με επιχορήγηση μάλιστα πολλές φορές του γερμανικού Υπουργείου άμυνας! Κατά τραγική δε ειρωνεία της τύχης, άνδρες της Μεραρχίας «Εντελβάϊς», που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην Επιχείρηση, σταθμεύουν σήμερα στο Αφγανιστάν…




Τέλος, παρατίθενται ως ελάχιστος φόρος τιμής, τα ονόματα «των αδίκω θανάτω τελειωθέντων» κατοίκων των χωριών του Νομού Τρικάλων, κατά την τραγική εκείνη ιστορική στιγμή.
Το βιβλίο ολοκληρώνεται με την παράθεση των γερμανικών αρχείων της Επιχείρησης «Πάνθηρας». Πολύ αξιόλογο είναι και το φωτογραφικό υλικό, που περιλαμβάνει εξήντα φωτογραφίες, καθώς και επτά χάρτες και δέκα πίνακες, που συμβάλλουν στην όλη αρτιότητά του.




Η μελέτη του Δημήτρη Ι. Κωνσταντινίδη έχει πολλές αρετές. Τηρεί όλες τις προδιαγραφές ενός επιστημονικού ιστορικού έργου: Ιστοριοδιφικό ζήλο, παράθεση ιστορικών πηγών, πληρότητα, ευθυκρισία, τεκμηρίωση, και ακόμα σωστή χρήση της γλώσσας και θελκτική γραφή. Και ασφαλώς αποτελεί σημαντική συνεισφορά στην έρευνα και παρουσίαση ενός αξιοσημείωτου ιστορικού γεγονότος, με πολλαπλές και μακροχρόνιες συνέπειες και για την ιδιαίτερη πατρίδα μας, συμβάλλοντας τόσο στην εθνική μας αυτογνωσία, όσο και στον ορθότερο ιστορικό μας προσανατολισμό.




Υ.Γ. Στις 7 Σεπτεμβρίου 2009, η Διεύθυνση Ενημέρωσης και Δημοσίων Σχέσεων του Γενικού Επιτελείου Στρατού, με επιστολή της στον συγγραφέα, του γνωστοποιεί ότι το βιβλίο του «Επιχείρηση ΠΑΝΘΗΡΑΣ – Οι Γερμανοί εισβάλλουν και πυρπολούν την Πίνδο», αξιολογήθηκε από αρμόδια Επιτροπή του ΓΕΣ και κρίθηκε κατάλληλο για τον εμπλουτισμό των Βιβλιοθηκών του Στρατού.

Δημοσίευσέ το στο: