Η Θεσσαλία έχει νερά. Από κακοδιαχείριση πάσχει!

Έτος 2010, χώρα Ελλάδα. Οι υδάτινοι πόροι έχουν μειωθεί δραματικά και τα μηνύματα είναι δυσοίωνα για το μέλλον.

Η έλλειψη νερού σε συνδυασμό με την κλιματική αλλαγή, την οποία δεν φαίνεται διατεθειμένος να ανατρέψει ο άνθρωπος, προδιαγράφουν ένα μέλλον όπως το παρουσιάζουν κινηματογραφικές ταινίες επιστημονικής φαντασίας.

Ήδη η γκρίνια και οι διαμάχες για το νερό γίνονται εντονότερες και αν δεν υπάρξει στο εξής ορθολογική διαχείριση των υδάτινων πόρων οι επόμενες γενιές θα μας χρεώνουν τη δυστυχία τους.
Η σημερινή παγκόσμια ημέρα του νερού βρίσκει τις πηγές νερού της χώρας μας να στερεύουν. Σύμφωνα με έκθεση του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών, που προέκυψε από καταγραφή 524 σημείων σε όλη την Ελλάδα, «η κατάσταση χειροτερεύει λόγω της κακοδιαχείρισης και της υπερεκμετάλλευσης των υδάτων, αλλά και λόγω της μείωσης των βροχοπτώσεων».


Για πόσο θα έχουμε νερό; Τι ποιότητας; Ερωτήματα που αρχίζουν να απασχολούν όλο και πιο έντονα τον κόσμο και ζητήσαμε να απαντηθούν από μια επιστήμονα που έχει ερευνήσει τους υδάτινους πόρους της χώρας μας και έχει καταγράψει την κατάστασή τους, τη γεωπόνο, Phd υδάτινων πόρων κ. Τάνια Γιαννιού.
* Κυρία Γιαννιού, ποια είναι η υφιστάμενη κατάσταση των υδατικών πόρων στην Ελλάδα;

- Δυστυχώς η κατάσταση των υδατικών πόρων στην Ελλάδα τόσο από ποσοτικής, όσο και από ποιοτικής άποψης απέχει πολύ από το να χαρακτηριστεί καλή. Στις περισσότερες περιοχές της ελληνικής επικράτειας οι υδατικοί πόροι δέχονται ισχυρές πιέσεις με αποτέλεσμα τη συνεχή υποβάθμισή τους.
Πολύ συχνά αποτελούν αποδέκτες λυμάτων πάσης φύσεως, ενώ η χρήση τους γίνεται στις περισσότερες των περιπτώσεων ανεξέλεγκτα και χωρίς κανένα διαχειριστικό σχέδιο. Το αποτέλεσμα είναι γνωστά σε όλους: ρύπανση επιφανειακών και υπόγειων υδροφορέων, πτώση της στάθμης λιμνών και ποταμών, εξάντληση υπόγειων υδροφορέων, προβλήματα νιτρορύπανσης και υφαλμύρωσης.

Ο Ασωπός και η Κορώνεια είναι δύο από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα με άμεσες συνέπειες στην υγεία των ανθρώπων και των οικοσυστημάτων. Η μη ορθολογική χρήση των υδατικών πόρων είναι ένα από τα σημαντικότερα περιβαλλοντικά θέματα που καλείται να αντιμετωπίσει η χώρα μας με δεδομένο ότι πρέπει να επιτύχει καλή κατάσταση όλων των υδάτων της μέχρι το τέλος του 2015, όπως επιτάσσει η οδηγία πλαίσιο για τα νερά 2000/60 της Ε.Ε.


Ένα τεράστιο πρόβλημα που σχετίζεται άμεσα με το θέμα είναι η έλλειψη ενός σύγχρονου και οργανωμένου δικτύου λήψης φυσικοχημικών, βιολογικών, υδρομορφολογικών και μετεωρολογικών δεδομένων. Ακόμα και οι υπάρχουσες μετρήσεις γίνονται αποσπασματικά και από διαφορετικούς φορείς, με αποτέλεσμα να καθίσταται πολύ δύσκολο να έχουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα της κατάστασης των υδατικών πόρων, ώστε να μπορούν να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα προστασίας και να καταρτιστούν επαρκή διαχειριστικά σχέδια.

* Ποια είναι η πρόβλεψη, λαμβάνοντας υπόψη και την κλιματική αλλαγή;

- Εάν επιβεβαιωθούν οι επιστημονικές προβλέψεις για αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη ως συνέπεια των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων που δημιουργούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, αυτό θα έχει άμεση επίδραση στη διαθεσιμότητα των υδατικών πόρων παγκοσμίως.

Η κλιματική αλλαγή αναμένεται να αυξήσει τη συχνότητα εμφάνισης ακραίων καιρικών φαινομένων, ενώ ειδικότερα για τη νότια Ευρώπη αναμένεται με την αύξηση τη θερμοκρασίας μείωση της διάρκειας κάλυψης των βουνών με χιόνι που θα έχει ως συνέπεια τη μείωση των αποθεμάτων του νερού.
Ταυτόχρονα, αν τομεακά στον τουρισμό και στη γεωργία δεν υπάρξει αποτελεσματικός μηχανισμός προσαρμογής στις νέες συνθήκες, η ζήτηση του νερού θα αυξηθεί λόγω της επικράτησης θερμότερων και ξηρότερων συνθηκών.

Συμπερασματικά, η μικρότερη διαθεσιμότητα του νερού και η αυξανόμενη ζήτηση θα δημιουργήσουν ένα εκρηκτικό μείγμα αν δεν αλλάξει κάτι στην πολιτική του νερού. Είναι επιτακτική η ανάγκη λήψης ουσιαστικών μέτρων τόσο σε διεθνές, όσο και σε τοπικό επίπεδο που θα αναστέλλουν τις αιτίες που μπορεί να οδηγήσουν στην κλιματική αλλαγή. Το ενδεχόμενο της κλιματικής αλλαγής είναι ένα καμπανάκι που χτυπάει για να μας υπενθυμίσει ότι πρέπει να λάβουμε ουσιαστικά μέτρα σήμερα, διαφορετικά αύριο ίσως να είναι πολύ αργά.


* Αντιμετωπίζοντας σήμερα μια παγκόσμια κρίση για το νερό, είναι μακρινό το σενάριο που θέλει τον επόμενο πόλεμο στον πλανήτη να γίνεται για αυτό το αγαθό;
- Θέλω να ελπίζω ότι αυτό είναι ένα σενάριο που δεν θα επαληθευτεί. Υπάρχουν διεθνή και τοπικά παραδείγματα κοινής χρήσης πόρων, όπως το νερό, χωρίς την παρέμβαση της βίας. Εξάλλου, είναι διαπιστωμένο πως οι περισσότεροι και μεγαλύτεροι πόλεμοι δεν έγιναν για τα δικαιώματα εκμετάλλευσης πόρων, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις χρησιμοποιήθηκε και αυτό ως άλλοθι. Είναι βέβαια γεγονός ότι σε πολλά σημεία του πλανήτη υπάρχει ανεπάρκεια νερού. Υπολογίζεται ότι περίπου δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε περιοχές όπου τα αποθέματα πόσιμου νερού συνεχώς ελαττώνονται, ενώ ο αριθμός τους αναμένεται να αυξηθεί στα πέντε δισεκατομμύρια μέχρι το 2025.

Διενέξεις σχετιζόμενες με το νερό έχουν μέχρι σήμερα εμφανιστεί κυρίως σε τοπικό παρά σε διεθνές επίπεδο, αν και μερικές φορές έχουν οδηγήσει σε εντάσεις μεταξύ κρατών που μοιράζονται διασυνοριακά αποθέματα νερού, κυρίως σε χώρες της Αφρικής και της Ασίας. Η προσπάθεια για την αποφυγή γενίκευσης τέτοιων συγκρούσεων στο μέλλον, με δεδομένες και τις αυξανόμενες ανάγκες σε πόσιμο νερό, θα πρέπει να εστιαστεί στην από κοινού διαχείριση των υδατικών πόρων με τη σύναψη συμφωνιών για την αειφορική διαχείρισή τους και το μοίρασμα των διαθέσιμων επιτρεπτών υδατικών αποθεμάτων.

Ας μην ξεχνάμε άλλωστε πως ακόμη και εδώ στη Θεσσαλία συχνές είναι οι διενέξεις που δημιουργούνται για την πρόσβαση στους ελλειμματικούς υδατικούς πόρους της.
Ένα άλλο σημαντικό σημείο αποτελεί το θέμα της μελλοντικής διαχείρισης των υδατικών αποθεμάτων. Η σημερινή τάση ιδιωτικοποίησης των πηγών νερού αναμένεται να ενταθεί. Πρέπει να διασφαλίσουμε ότι το νερό θα εξακολουθήσει να αποτελεί δημόσιο αγαθό και δεν θα αποτελέσει αντικείμενο εκμετάλλευσης και κερδοσκοπίας από μεγάλες πολυεθνικές εταιρίες.

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

* Η Θεσσαλία είναι διαπιστωμένο ότι αντιμετωπίζει από τα μεγαλύτερα προβλήματα έλλειψης νερού στη χώρα (ποσοτικά όσο και ποιοτικά) και απειλείται με ερημοποίηση. Ποιοι είναι οι παράγοντες που συμβάλλουν σε αυτό και πώς πρέπει να αντιμετωπιστεί αυτή η κατάσταση;
- Αν και είναι δύσκολο να κατανοηθεί πώς μια περιοχή που πλημμυρίζει ετησίως μπορεί να απειλείται με ερημοποίηση, ωστόσο, η αλόγιστη χρήση των υδάτων της Θεσσαλίας με υπεράντληση των υδροφορέων και ανορθολογική εκμετάλλευση των επιφανειακών υδάτων έχει ως συνέπεια σήμερα να παρατηρείται σημαντικότατη εποχιακή ανεπάρκεια νερού.

Πέρα από την κατασπατάληση των υδατικών πόρων, επιπλέον αιτίες της επί πολλών ετών κακοδιαχείρισής τους είναι ο ελλιπής αριθμός συλλογικών αρδευτικών δικτύων, η παλαιότητα των υπαρχόντων, οι απαρχαιωμένοι τρόποι άρδευσης (π.χ. μεταφορά νερού με ανοιχτά χωμάτινα χαντάκια, πότισμα με τη χρήση καταιονιστήρων), ο μη ορθολογικός προγραμματισμός των καλλιεργειών, η έλλειψη υποδομών σε έργα ταμίευσης και οι ανθρώπινες επιδράσεις, όπως οι παρεμβάσεις στη φυσική κοίτη των ποταμών και η κατασκευή πρόχειρων παράνομων φραγμάτων σε υδατορεύματα και πηγές. Τα αποτελέσματα όλων αυτών των πρακτικών είναι ορατά σε τραγικό πλέον βαθμό: δραματική πτώση της στάθμης των υδροφορέων και εξάντληση των ανανεώσιμων αποθεμάτων τους, σημαντικός περιορισμός της θερινής ροής των ποταμών, καθιζήσεις και ρωγμές του εδάφους, υφαλμύρωση, νιτρορρύπανση, υποβάθμιση των εδαφών.

Όσον αφορά στην ποιοτική κατάσταση των υδάτων, κύρια πηγή ρύπανσης αποτελούν οι γεωργικές και κτηνοτροφικές δραστηριότητες που αναπτύσσονται στην περιοχή σε συνδυασμό με το φορτίο των αστικών και άλλων λυμάτων. Ο Πηνειός θεωρείται σήμερα ένα από τα πιο επιβαρημένα ποτάμια της χώρας.


«ΑΛΛΗ ΝΟΟΤΡΟΠΙΑ»

Το οξύτατο πρόβλημα έλλειψης νερού στη Θεσσαλία είναι επιλύσιμο, στη βάση όμως μιας άλλης νοοτροπίας που στηρίζεται στην εξοικονόμηση νερού, στην αποτελεσματική διαχείριση της ζήτησης και στην επιστημονικά τεκμηριωμένη αναρδιάρθρωση των καλλιεργειών. Ο εκσυγχρονισμός και η συντήρηση των αρδευτικών δικτύων, η κοστολόγηση του νερού με βάση τη χρήση του, η επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση του νερού, η κατασκευή έργων ταμίευσης και τεχνητού εμπλουτισμού, ο σταδιακός περιορισμός των υδροβόρων καλλιεργειών είναι μερικά από τα πιο βασικά μέτρα προς αυτή την κατεύθυνση.

* Ενώ είναι δεδομένο το υδατικό έλλειμμα στη Θεσσαλία, συναντά μεγάλες αντιδράσεις η προτεινόμενη λύση της μερικής εκτροπής του Αχελώου, κι αυτό γιατί προβάλλονται οι αρδευτικές ανάγκες και αποσιωπούνται οι ανάγκες ύδρευσης των Θεσσαλικών πόλεων. Ποια είναι η θέση σας στο θέμα αυτό με δεδομένο ότι δεν είναι η μοναδική φορά που τα νερά ενός ποταμού εκτρέπονται για ανάγκες σε πόσιμο νερό (π.χ. εκτροπή του Μόρνου για τις ανάγκες ύδρευσης της Αθήνας);
- Καταρχήν, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι σύμφωνα με τις υπάρχουσες μελέτες οι υδρευτικές ανάγκες της Θεσσαλίας εκτιμώνται σε 70 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού, ενώ οι αρδευτικές πάνω από 1.600 εκ.

Οπότε η επίκληση των υδρευτικών αναγκών για το έργο της εκτροπής του Αχελώου γίνεται ουσιαστικά «για τα μάτια» της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία δεν προκρίνει αρδευτικά έργα. Όπως και να ‘χει, η μεταφορά νερού από μια λεκάνη απορροής σε μια άλλη έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις αρχές της αειφορίας, ενώ παρόμοια παραδείγματα του παρελθόντος δεν μπορούν να αποτελέσουν άλλοθι για συνεχιζόμενη μη ορθολογική διαχείριση των υδατικών πόρων.
Κι ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας, οι αγρότες στη Θεσσαλία περιμένουν εδώ και χρόνια το νερό του Αχελώου για να ποτίσουν. Αυτή την προσδοκία τους δημιούργησαν όλες ανεξαιρέτως οι κυβερνήσεις των τελευταίων 30 ετών.

Η εκτροπή είναι ένα έργο που δεν πρόκειται να δώσει λύση στο πρόβλημα, αντίθετα, θα το επιτείνει δίνοντας την ψευδή εικόνα της ύπαρξης ανεξάντλητων υδατικών πόρων.

Το πρόβλημα της Θεσσαλίας δεν είναι η ανεπάρκεια υδατικών πόρων, αλλά η κακοδιαχείρισή τους. Η ίδια η Θεσσαλία μπορεί να καλύψει τις υδατικές της ανάγκες, αρκεί να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα.

Βασικός στόχος πρέπει να είναι η μερική αξιοποίηση των χειμερινών πλημμυρικών υδάτων, καθώς εκτιμάται ότι ετησίως διπλάσιες ποσότητες νερού από αυτές που απαιτούνται για την κάλυψη των υδατικών αναγκών καταλήγουν στη θάλασσα. Δεν είναι δυνατόν να μιλάμε για εκτροπή του Αχελώου όταν όλος ο θεσσαλικός κάμπος πλημμυρίζει με μια δυνατή βροχή.

Εν κατακλείδι το νερό είναι σημαντικό αγαθό το οποίο δεν περισσεύει για να το σπαταλάμε. Η σύγχρονη διαχείριση των υδατικών πόρων επιβάλλει ολοκληρωμένη γνώση των δεδομένων, διεπιστημονική προσέγγιση και συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων μακριά από τις αγκυλώσεις και τα λάθη του παρελθόντος.

Λένα Κισσάβου
ΕΡΕΥΝΗΤΡΙΑ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ

Δημοσίευσέ το στο: