Η εβραϊκή κοινότητα των Τρικάλων το 1497, μέσα από ένα απογραφικό κατάστιχο

Από πότε χρονολογείται η παρουσία της εβραϊκής κοινότητας Τρικάλων; Ποια ήταν τότε η εικόνα της; Απαντήσεις σ' αυτά κι άλλα ερωτήματα γύρω από την ιστορική, εβραϊκή κοινότητα των Τρικάλων, δίνει ο Γαλλορουμάνος Οθωμανολόγος, Νικοάρα Μπελντιτσεάνου, καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Σορβόννης.

Σε μία μελέτη του, την οποία μετέφρασε η φιλόλογος Σοφία Παναγιώτου και δημοσιεύθηκε στον 26ο τόμο του περιοδικού "Θεσσαλικό Ημερολόγιο", αναφέρει πως το 1971 βρέθηκε σε ένα απογραφικό κατάστιχο, το οποίο φυλάσσεται στα Αρχεία του Προεδρικού Συμβουλίου στην Κωνσταντινούπολη, ένα απόσπασμα αναφερόμενο στη φορολογική κατάσταση της εβραϊκής κοινότητας των Τρικάλων.


Το απόσπασμα αυτό παρέχει, επιπλέον, πληροφορίες για τη φύση ενός φόρου, της ισπέντζε, που εισέπραττε η οθωμανική διοίκηση, από τους μη μουσουλμάνους γεωργούς. Το κείμενο βρίσκεται καταχωρισμένο στο λεπτομερειακό κατάστιχο (mufassal defteri) της Θεσσαλίας, το οποίο έχει τον αριθμό ταξινόμησης Tapu ve Tahrir αρ. 36.


Το κατάστιχο αυτό συντάχθηκε από τον απογραφέα Άλι ιμπν Χουσεΐν και από τον γραμματέα του, Μούσταφα ίμπν Γιουσούφ, με διαταγή του σουλτάνου Μπαγιεζίτ Β' (1481 - 1512).


Οι διαστάσεις του κατάστιχου είναι 46X16 εκ. και έχει 1326 σελίδες, ενώ άλλες 5 δεν είναι αριθμημένες. Στις σελίδες 1-6 βρίσκουμε πολλούς κανονισμούς σχετικούς με τα Τρίκαλα, τη Λάρισα και τα Φάρσαλα.

Με βάση το απόσπασμα του απογραφικού κατάστιχου, μπορούμε να θεωρήσουμε ως δεδομένο μόνο ότι οι Εβραίοι μετανάστες βρίσκονταν στα Τρίκαλα στο χρονικό διάστημα ανάμεσα στην απογραφή του 1455 και στις 12.7.1497, χρονολογία του κειμένου που βρίσκεται στο κατάστιχο Tapu ve Tahrir αρ. 36 (σελ. 139).

Είναι πιθανό, αναφέρει ο Γάλλορουμάνος Οθωμανολόγος οι Εβραίοι να είχαν εγκατασταθεί στα Τρίκαλα μερικά χρόνια πριν από το 1497 και μετά να απέσπασαν από την Πύλη ένα ή περισσότερα φιρμάνια, (σουλτανικά διατάγματα) τα οποία προσδιόριζαν την φορολογική κατάσταση τους. Τείνουμε, αναφέρει ακόμα ο ερευνητής, να θεωρήσουμε ως μετανάστες αυτή την ομάδα ανθρώπων, που έφτασαν από την Ισπανία, μετά τη δημοσίευση του διατάγματος απέλασης των Εβραίων, από τον καθολικό βασιλιά της Ισπανίας Φερδινάνδο και την Ισαβέλα της Καστίλης, στις 31.3.1492. Δύο στοιχεία, όμως, μας κάνουν να διστάζουμε. Στο κατάστιχο δεν γίνεται καμία μνεία σχετικώς με την προέλευση των Εβραίων των Τρικάλων, ενώ ένα κατάστιχο της απογραφής του έτους 926 της εγίρας (σ.σ.Έτος Εγίρας είναι το χρονολογικό έτος, σύμφωνα με το ισλαμικό ημερολόγιο και σημαίνει έτος της φυγής.


Τα έτη εγίρας ξεκινούν από τότε που ο Μωάμεθ έφυγε από τη Μέκκα προς την πόλη Γιατρίμπ, που αργότερα μετονομάστηκε Μεντίνα. Έτσι το 1ο έτος Εγίρας ισοδυναμεί με το 622 του χριστιανικού ημερολογίου) αναφέρει με ακρίβεια ότι, για παράδειγμα, η εβραϊκή κοινότητα της Βαλόνα ήταν "πορτογαλικής" προέλευσης. Επιπλέον, ένα μέλος της κοινότητας ονομάζεται Αρσλάν, όνομα ασυνήθιστο, τουλάχιστον για έναν Ισπανό μετανάστη. Μπορεί, όμως, να πρόκειται για ένα προσωνύμιο αποκτημένο σε οθωμανική περιοχή. Πάντως, η μέχρι τώρα έρευνα δεν μας επιτρέπει να απαντήσουμε σ' αυτήν την ερώτηση, διαπιστώνει ο Γαλλορουμάνος ερευνητής. Φαίνεται ότι ο Μπαγιεζίτ B' διέκειτο ευνοϊκώς προς την εβραϊκή κοινότητα αφού, τόσο ο ίδιος όσο και ο πατέρας του, προέβησαν σε "μεταφυτεύσεις" πληθυσμών, με βάση ένα σχέδιο για την ενίσχυση της οικονομικής ζωής των πόλεων της αυτοκρατορίας. Το 1506, η εβραϊκή κοινότητα των Τρικάλων αριθμούσε 19 οικογένειες, περίπου 90 άτομα.



Τα μέλη της ασχολούνταν με το εμπόριο και ασκούσαν κάποια χειρωνακτικά επαγγέλματα, όπως π.χ. του σιδερά. Είναι δυνατόν κάποιοι Εβραίοι να εκμεταλλεύονταν, επίσης, ταβέρνες ή να ήταν κατασκευαστές λαμπών, σαπουνάδες, βαφείς και γενικά να ασχολούνταν με επιχειρήσεις αυτού του είδους, καθώς τέτοιες υπήρχαν μέσα σε πολλές αστικές συναθροίσεις μιας κάποιας σημασίας. Επίσης αναφέρεται πως, κάποια άτομα της εβραϊκής κοινότητας ταξίδευαν μέσα στην αυτοκρατορία, ίσως και στο εξωτερικό, για τις ανάγκες του εμπορίου τους.

Αντιθέτως, κανένα μέλος της κοινότητας δεν ασχολούνταν με τη γεωργία. Από αυτό προκύπτει ότι τα μέλη της κοινότητας ήταν συγχρόνως μικρέμποροι, τεχνίτες και, επίσης, έμποροι, που δεν περιόριζαν τη δράση τους στα Τρίκαλα.

Υπογραμμίζεται, τέλος, ότι οι Εβραίοι των Τρικάλων είχαν στην κατοχή τους χρήματα. Όφειλαν να διαθέτουν τα μέσα και την πίστωση, ώστε να μπορούν να ανοίγουν τα καταστήματα ή τα εργαστήριά τους. Ενδιαφέρον έχει η προέλευση των οικονομικών πηγών τους καθώς και η σπουδαιότητά τους. Το 1506, στα Τρίκαλα, κυριότερο τόπο (πρωτεύουσα) του σαντζακίου της Θεσσαλίας, υπήρχαν 260 πλήρεις οθωμανικές οικογένειες και άλλες 26 χηρών, καθώς και 318 πλήρεις ελληνικές οικογένειες, 38 χηρών 24 άγαμοι και 19 εβραϊκές οικογένειες. Συνολικά δηλ. ο πληθυσμός των Τρικάλων ανερχόταν σε περίπου 3.100 άτομα.

Από φορολογικής πλευράς, οι Εβραίοι ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλλουν μόνο τον κεφαλικό φόρο (χαράτσι) και τον φόρο του μονοπωλίου πάνω στο κρασί (κρασιάτικο). Τέλος, οι Εβραίοι των Τρικάλων απολάμβαναν, σε σχέση με τους Έλληνες, ένα σημαντικό προνόμιο: οι γιοι τους δεν στρατολογούνταν για το σώμα των γενιτσάρων (παιδομάζωμα). Σημειωτέον ότι, το προνόμιο αυτό δεν το απολάμβαναν μόνο οι Εβραίοι της πρωτεύουσας της Θεσσαλίας. Ένα φιρμάνι, το οποίο περιείχε παρόμοιες διατάξεις με αυτές του κειμένου, του οποίου δίνεται η μετάφραση, βρίσκεται σε ένα λεπτομερειακό απογραφικό κατάστιχο της Εύβοιας.

© 2010 ΑΘΗΝΑΪΚΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ΕΙΔΗΣΕΩΝ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ΕΙΔΗΣΕΩΝ

Δημοσίευσέ το στο: